İstanbul için deprem erken uyarı sisteminin hazır olduğunu belirten Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (BÜ-KRDAE) Müdürü Prof. Dr. Mustafa Erdik, ''Sinyali ürettik. Bazı kurumlarla anlaşma yaptık. Bazılarıyla görüşmeler devam ediyor'' dedi.
Erdik, Marmara Denizi'ndeki fayın batıdan doğuya doğru (Tekirdağ'dan İstanbul'a doğru) kırılması halinde Anadolu yakası, eğer doğudan batıya doğru (Adalar'ın arkasından Tekirdağ'a doğru) olması halinde de Avrupa yakasının daha çok sarsılacağını söyledi. Erdik erken uyarının ne anlama geldiğini ve İstanbul için taşıdığı önem hakkında sorularımızı yanıtladı.
Proje ne zaman başladı?
Proje teklifi 1999 Depremi öncesi hükümete iletilmişti. 5 Nisan 2001 tarihli ''İstanbul Deprem Erken Uyarı ve Acil Müdahale Projesi'' kararı ile başladı. BÜ-KRDAE tarafından yürütülen projenin ''erken uyarı'' ayağı kapsamında 10 adet kuvvetli yer hareketi istasyonu 2002 yılında kuruldu.
Sistem nasıl çalışıyor?
Deprem istasyonları, 24 saat boyunca, sürekli olarak kaydettiği verileri BÜ-KRDAE Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı'nda bulunan Ana Veri Merkezi'ne uydu ve radyolink vasıtasıyla aktarıyor. Gelen veriler, ana merkezdeki bilgisayarda çalıştırılan özel bir yazılımla sürekli ve otomatik olarak kontrol ediliyor.
Yani ilgili yerlere bu erken uyarı sinyali kaç saniye öncesinden geliyor?
Sinyal, fayın yırtılma şekil ve özelliklerine, deprem kaynak parametrelerine ve kullanıcının konumuna göre İstanbul için 2 saniye ile 15 saniye arasında değişir. Ortalama olarak 7 saniye alınabilir.
Peki süre değişebilir mi?
Evet. İstanbul'u ve Marmara Denizi'ndeki ana fayı ele alırsak şöyle diyebiliriz: Eğer kırılma Ganos fayında yani Tekirdağ'da olursa İstanbul'a 15 saniye önceden sinyal gönderebiliriz. Eğer kırılma daha yakın olursa örneğin Adalar fayında, o zaman 2-3 saniye önceden sinyal gider. Bu özellikle kritik tesisler için daha büyük önem arz ediyor.
İnsanlar da faydalanabilir mi?
Faydalanabilir ama kısa sürede ne yapılabilir ki? Japonya'da deprem erken uyarı sinyalinim alınmasını takiben televizyon ekranlarında, radyoda ve bazı GSM servisini kullanan cep telefonlarına anında özel bir mesaj veriliyor. İnsanlar o an korunabildikleri kadar korunabiliyorlar. Masanın altına girmek, büyük bir eşyanın yanında durmak gibi... Ancak erken uyarının asıl amacı kritik kurum ve kuruluşlar.
Bir deprem oluşumunun kaynağa en yakın konumlarda belirlenerek, ilgili kurum ve kuruluşlara otomatik olarak iletilmesi ile yüksek gerilim hatlarındaki akımın kontrollü kesilmesi, kritik kimyasal üretim yapan fabrika, nükleer tesis ve rafinerilerin tehlike yaratabilecek faaliyetlerinin, metro ve banliyö trenleri gibi toplu taşıma araçlarının durdurulması, tüp geçit ve gaz dağıtımın kapatılması v.b. gibi tehlikenin azaltılması yönünde çok önemli tedbirlerin alınmasıdır.
Şu ana kadar hangi kuruluşlarla anlaşma yaptınız?
MARMARAY ile anlaşmamız hazır. İGDAŞ ile prensip anlaşması yaptık. Ankara-İstanbul hızlı tren için de bu sistemin kurulması yönünde görüşmelerimiz sürüyor. Çünkü hızlı trenler deprem yer hareketinden çok etkilenir. Raylarda büyük deformasyonlar olur.
Maliyeti nasıl hesaplanıyor? Yaklaşık olarak.
Tabii ki projeye göre değişmekte. Fakat, bu şekilde lokal olan deprem alarm sistemleri ortalama 20-25 bin dolar civarında maliyet gerektirir.
Biz birinci unsurdan sorumluyuz ve tamam
Bu sistemi kuralı aşağı yukarı 9 yıl kadar oluyor? Peki neden yaygınlaştırılamadı?
Deprem uyarı sisteminin üç ana unsuru şöyle. Birincisi, sinyalin güvenilir olarak üretimi, ikincisi sinyalin güvenli bir şekilde kullanıcılaraulaştırılması ve üçüncüsü de kullanıcı talebinin arttırılması. Biz birinci unsurdan sorumluyuz ve görevimizi en iyi şekilde yapmaya çalışıyoruz. Sinyalin güvenli bir şekilde kullanıcıya aktarılması için sinyalin üretim ucunda fiziki emniyetin sağlanması, özel sinyal iletim sisteminin ve şifrelemenin kurulması gerekir. Üçüncü unsur olan kullanıcı talebinin arttırılması için kritik tesislerde ruhsatı verilmesinin erken uyarı sisteminin kurulmasına bağlanması şartı gibi hususlar akla gelmektedir.
Özel sektörde İşkule ve Kanyon'da mevcut
Sistemi kurduğunuz diğer kurum ve kuruluşlar hangileri?
Endüstriyel tesis ve işletmelerde, büyük alışveriş merkezleri, gökdelenler v.b. gibi özel yapılarda kurulacak ''Deprem Alarm Sistemi'', büyük bir depremde tesisleri etkilemesinden birkaç saniye önce uyarı sağlayabilir. Bu kısa zaman, depreme karşı koruyucu sistem tasarımında önemli roloynar ve sağlanan uyarı ile otomatik olarak, elektrik sistemlerinin kapatılması, gaz dolum ve depolama tesislerinin otomasyonunun uyarılması, yapı içerisindeki asansörlerin katta durdurulması, kapıların ve geçişlerin açılması v.b. gibi benzer görevlerin yapılabilmesini mümkün kılar. Benzer çalışmalarımız, Trakya Elektrik, İş Bankası İşkule ve Kanyon binasında mevcuttur.
Deprem kültüründe Japonya-Türkiye farkı
Japonya'da yaşanan büyük depremden ekranlara yansıyan görüntülerde en çok ilgiyi Japon halkının serinkanlılığı, deprem anında olabildiğince sakin kendilerini korumaya çalışmaları ve devletin organizasyonu çekti. Türkiye ile Japonya'yı karşılaştıran İstanbul Üniversitesi Jeofizim Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oğuz Gündoğdu, izlediği görüntülerden dikkatini çeken noktaları şöyle sıraladı:
Haber3.com
