Şehir kavramı, bazı şehirlerle bütünleşince anlam bulur, anlam kazanır. Bir şehri özellikli kılan, öne çıkaran, o şehrin ruhudur. Kişiliği ve karakteri onu önceler. Kimi beldeler, kentler olur ki ona ne yakıştırılırsa yakıştırılsın bir karşılık bulmaz.
Bir şehri anlamlı kılan, ruh veren kimi olgular var. İsimler bir şehirde kendini bulur, şehirler de bir isimde kendini bulur.
Bir şehrin özelliklerini öne çıkaran sanatçılardan şairler daha çok tanımlayıcı olurlar. Birçok şair Üsküdar şiir yazmış, bir çoğu da yazacak.
Yahya Kemal birçok cepheden bakıyor Üsküdar’a. O, bir âşık. Atik Valide Camii ve Ramazan onun hem hüznü hem iç çatışmasıdır. Samimi yüzüdür. Pişmanlığı, yerinmesi, sevgisi ve hayranlığıdır. Camiler, çeşmeler, sokaklar, evler… geçmişe bakar, İstanbul’un fethini orada hayal eder. Hayal içinde hayal kurar. Hayal Şehir Üsküdar onda bir vurgu olarak öne çıkar.
Ahmet Hâşim, Üsküdar’ın camlarını yakan, denizden yansıyan alevlere dalar. İçinde yükselen alevlerin yakıcılığına kapılır. Şiiri, yanan sular ile camların ruhundan doğar.
Müsahipzâde Celâl, hayale dalar, birden bir şey aklına gelir bir muziplik, tramvaydan bağırır, kendinden geçer. Ters yöne gittiğinin farkında bile değil.
Halide Edip ruhu yabancı da olsa “Kâbe toprağı”nda olduğunun bilinci vardır. En azından, çağdaşları gibi bir hin bakış yok onda.
Tanpınar içeri girmeye çekinir. Dışarıda durur daha çok. Hüzzam şarkıların sesi dışarı yansır, ona kulak verir. İç ruhu kavramaktan çok dışa bakar. Sesi hoş gelir.
Necip Fazıl, Karaca Ahmet’ten bakar. Mezarlıklardaki servilerin ruhu insanı ürpertir. Ya da yükselir Çamlıca Tepesi’nden bakar. O, ölümle hayat arasında derin bir sarsıntı geçirir. Hafakanlar geçirir. Hayatın sırrına ermesinden kaynaklanıyor.
Sezai Karakoç’ta Üsküdar, medeniyet bütünlüğünde olduğu gibi bir bütün oluşturur. Onda hem geçmiş hem gelecek vardır. Üsküdar’dan ufka bakar. Gelecek ufkudur bu. Tarihin en eski dönemlerinden en yeni dönemlerine ve en geleceğe bakar. Diriliş ruhu onda en belirleyendir.
Cemil Meriç dünyaya gözlerini kapatırken de gözruhu açıktı Üsküdar ruhlarında. Ona hepten teslim oldu.
Kaya Bilgegil hoca bedenini, fazlalıklarını bu dünyada bıraktı, Karaca Ahmet’in serin servilerinin gölgesine uzandı, Cemil Meriç gibi.
Yüksel Özemre bıyıklarını burdu, bir derviş edasıyla ahir ömründe dalıverdi Üsküdar’ın maneviliğine. İçindeydi, sonradan neyin ne olduğun fark etti, dışa vurdu.
Erdem Bayazıt’ın hayali mizacına uygun ağır kaldı, Üsküdar risalesi kendisiyle öteye göçtü. Kız Kulesi şiiri bir şiir olarak kaldı.
Emin Ongan mı, Arif Sami Toker mi, Alpay Kabacalı mı, büyük mesnevihan Ahmet Remzi Dede mi?
Üsküdar’ın manevi gücü Aziz Mahmut Hüdai mi?
Kâmil Eşfak Berki “şiir kızı” imgesi gibi kız kulesi şiiriyle bir incelik ördü. Şiirin ipek tülünü bir şal gibi Üsküdar’ın üzerine atıverdi.
Şiirdir bu, Üsküdar’dır bu neler yaptırmaz insana.
Âlim Kahraman; Üsküdar’ın ruh labirentlerinde, ürpererek, duygulanarak gezinir.
Kuşkonmaz Camii başlı başına bir imgedir. Bu fakirin “Kuşkonmaz’da Konuşan Adam”ı da kendi gibi dilsizdir. Orada konuşmaya gelmez.
Cevdet Karal, şiirini Üsküdar’da örüyor ne zamandır. Keskin bir bıçak gibi, hayatın içine dalıveriyor. Bazen çok keskin, bazen çok munis, bazen çok çok. Kendini de aşıyor.
Nurettin Durman, Beylerbeyi’ni mesken tuttu. Orada şiiriyle şehrin saçlarını tıraş ediyor. Şiirin berberi.
Âdem Turan daha içeride, Beylerbeyi’nin taşrasında, kırılgan, alıngan. Üsküdar genç şairlerin mekânı. Çınaraltı, biraz şiir, biraz aşk, bir genç kız kokuyor. Şairler orada işvelenip duruyor.
Ahmet Murat derin sezişler yolcusu. Bir derviş o, şiirin zikrini çekeduruyor.
Zafer Acar taze Üsküdarlı, bir konuk gibi gelir gider. Daha niceleri. Üsküdar’ı anlamaya bakar. Birazlar da var.
Hüseyin Akın ve dostları, Asım Gültekin oralarda dolanır. Demirel kardeşler Üsküdar ruhundan doğmadırlar, bakalım gelecekleri ne olur. Kimler geldi kimler geçti.
Osman Serhat bir ikindi ezanlık soludu, bir titreme geçirdi, Suadiye’ye sığındı bir daha.
Şairler Üsküdar’ı öykünmezler. Her ruhun bir karşılığı vardır.
Erguvanların açma mevsimi. Onlar karşıya, Topkapı’ya, Galata’ya Cihangir’e işve ederler.
Şiir mevsimi açıldı.
Üsküdar’da doğmak, Üsküdar’ı solumak bir özellik.
Şehrin ruhuna kast edenler modern yapılar kurarlar. Kız kulesini gölgelemek, Şemsi Paşa medresesini geri plana itmek, onu denizin dalgalı sularından uzaklaştırmak. Ne Şemse ne Paşalık hükmü var. Orada o medresede, o caminin minaresinden soluklanan bayıklar…
Üsküdar’ın balıkları hayale, hüzne ve maneviliğe hasret.
Üsküdar her insan ruhuna hitap eder.
Üsküdar’a metro canavarı girdi, alttan kemiriyor. Tam da en ruhunun merkezinden girerek. Baş döndürücü bir insan seli akacak oradan. Üsküdar’dan habersiz, Üsküdarsız. Şairleri nerede konaklayacağız bilmiyorum.ressamları, sanatkârları, müzisyenleri, hattatları.
Üsküdar bensiz olur ama ben Üsküdarsız olamam.
Üsküdar’ın yaşayanları ve hizmetkârları da Üsküdar’la büyürler. Tıpkı Yılmaz Bayat gibi.
Üsküdar ruhu zengin bir şair, bir musîkişinas, bir hattat, bir derviş, bir müderris, bir meczup.
Üsküdar’da her şeyin bir bir’i vardır. Herkes oradan nasibini alır. Nasip alamayanlar hiç Üsküdarlı olamazlar, hep iğreti dururlar. Bu da Üsküdar’ın en hazzetmediği şeydir. Tıpkı Üsküdar’a metro kurdunu musallat edenler gibi.
